Daar zijn we weer!

Lieve mensen,

 

Eindelijk weer een bericht van die MIO (nu eindelijk molenaar), het is alweer ruim een jaar geleden dat ik wat van me heb laten horen. Geen zin, lui, toch wel teleurgesteld dat ik gezakt was, verhuizing, faillissement (ben gelukkig weer goed terecht gekomen), geen tijd, allemaal "redenen" waarom ik m'n blog niet bijgehouden heb.

Wat wel leuk is om te zien, is dat m'n blog nog steeds regelmatig bekeken wordt, het aantal "hits" staat inmiddels op ruim 25.000, het wordt per dag gemiddeld door 30 mensen bekeken en ik heb in de tussentijd ook erg veel leuke reacties gehad.

Ik ben deze blog ooit begonnen om de vrijwilligers in de diverse molenwinkels uit te leggen wat er nou precies boven hun winkeltje gebeurt want veel vrijwillgers hadden daar geen idee van. Ik heb altijd geprobeerd duidelijk uit te leggen hoe e.e.a. werkt in een molen a.d.h. van tekst, foto's en video's en ik hoop dat de lezers dat ook zo ervaren.

Maar goed, er is afgelopen jaar een hoop gebeurd. In april ben ik dan uiteindelijk geslaagd voor m'n proefexamen bij molen Rijn en Weert in Werkhoven en afgelopen oktober heb ik het landelijk examen gedaan op de Mallemolen in Gouda en ben geslaagd. De examinatoren waren bijzonder tevreden en hadden alle vertrouwen in me. Ik was verschrikkelijk zenuwachtig maar dat vond men helemaal niet nodig want "dat komt helemaal goed met jou". Ik heb daar dan ook de spreekwoordelijke sleutel van de molen gekregen.

En dan? Dan ben je geslaagd maar wat nu? Ik heb mijn gehele opleiding op verschillende molens gedraaid (zie eerdere blogberichten) en in de tussentijd zijn we ook nog eens verhuisd naar Culemborg. Het resultaat daarvan is dat ik geen vaste molen heb om bij mee te draaien, ik zit nu dus een beetje tussen wal en schip in.

Gelukkig ben ik kortgeleden door molenaar Paul van molen de Valk in Montfoort gevraagd of ik daar wilde meedraaien. Graag natuurlijk, want ik ken de molenaars en leerlingen redelijk goed en het is een gezellige club.

Ik werd aangemeld bij de stichting Utrechts Molens als 4e molenaar van de Valk na molenaars Paul, Piet en Aart. Gelukkig, want dat molenaarschap moet je wel en beetje bijhouden, zeker als je net begint. Het is net als autorijden: Je hebt je rijbewijs gehaald maar de echte ervaring doe je pas op als je daadwerkelijk zelfstandig het verkeer in gaat. En dat geldt ook voor een (beginnend) molenaar.

Molenaar Paul heeft het rooster voor het nieuwe jaar gemaakt en afgelopen zaterdag 22 december was dan m'n eerste "draaidag". Nou ja, draaien.... Het maalseizoen is afgelopen en de molen is versiert met lichtjes dus van "draaien" kwam weinig.

Zo rond een uur of 10 stond ik bij de molen en werd daar verwelkomd door MIO's Gerben en Hein. Ook MIO Henk kwam er al vlot achteraan en molenaar Paul kwam even een bakkie doen. Molenaar Piet komt ook altijd even een bakkie doen voordat hij naar zijn molen in Oukoop gaat. Jullie horen het al, het is er altijd een gezellige bende.

Voorzitter Hans van Stichting molen de Valk kwam ook nog even langs om me welkom te heten als 4e molenaar.

Na de nodige koffie, thee en koek gingen we aan de gang. Als eerste moest de molen even goed gezet worden. De dag ervoor waren er rietdekkers geweest om een gat in de kap te repareren. Ze hadden de kap iets omgezet zodat ze er met ladders makkelijker bij konden. Omdat het gevlucht nu met lampjes is opgetuigd moest de molen met z'n "gezicht" naar de provinciale weg gedraaid worden zodat passanten de molen goed kunnen zien.

Als molenaar mag/moet je je leerlingen instrueren dus ik heb ze meteen aan het werk gezet :-). Toch blijft het vreemd: ik ben als molenaar eindverantwoordelijk voor alles wat er op de molen gebeurd. Maar een leerling als Hein draait al vanaf het begin op deze molen mee en kent dat ding door en door, hij heeft zoveel meer ervaring als ik op de Valk.....

Ik heb MIO's Gerben en Henk aan het werk gezet en zij hebben het gevlucht in de juiste richting gezet. Henk is net een week leerling dus ik heb hem en Gerben bij de staartbalk  e.e.a. uitgelegd over de touwen die daar hangen. Om het te verduidelijken zijn we ook nog even de kap in geweest en heb daar ook enige uitleg gegeven over de vang(balk), de pal en de kneppel.

Ik vind het leuk om zaken uit te leggen (vandaar ook deze blog), het is m'n streven om tzt instructeur en misschien wel examinator te worden. Maar daar moet te behoorlijk veel ervaring voor hebben dus dat duurt nog wel even.

Molenaar Paul stak z'n hoofd nog even door het luik om te zien of we wel nuttig bezig waren, er stond ook nog 300 kg meel die gebuild moest worden.

Even een korte uitleg:

 (Bron: Voedingscentrum)

 

Een graankorrel bevat veel voedingsstoffen, daarom worden die dingen verwerkt in veel voedsel. Echter, die korrel is van zichzelf nogal hard, daar kouw je je gebit op kapot. Vandaar dat die dingen vermalen worden.
In de prehistorie ging dat eerst met wrijfstenen, later met handmolens en weer later werd de windmolen gebruikt om die korrels op industriële wijze kapot te krijgen.

Resultaat: volkorenmeel: alles van die korrel zit nog in dat meel, de kiemen (griezen), de baard, het vliesje (zemel) en de vermalen meelkern.

Om bijv. witbrood te maken heb je alleen die vermalen meelkern nodig (bloem) en daarom moet de rest er uit "gefilterd" worden. Hierbij hebben we een gelukkie want die vermalen meelkern heeft een zeer kleine korrelgrootte terwijl de zemelen en griezen wat grover zijn. En da's mooi want die kun je dan scheiden via een zeef.

Vroeger, toen er nog geen mechanische hulpmiddelen waren, toen werd het volkorenmeel in een doek gedaan en dichtgebonden. Door te schudden kwam de bloem door de mazen van het doek naar buiten en bleven de zemelen en griezen in het doek achter. Deze doek noemde men een "buidel" wat later is verbasterd tot "buil". "Builen" is dan ook het werkwoord voor het scheiden van bloem en zemelen/griezen.

Wie ooit op de luizolder van de Valk is geweest heeft rechts die grote lange kast zien staan met die witte luiken aan de zijkant: dat is de buil.

Op dit moment wordt dat ding nog elektrisch aangedreven maar tzt moet dat door de wind gaan gebeuren.

Binnen die kast draait een grote cilinder waar fijnmazig zeefdoek omheen is gespannen, dit is de daadwerkelijke "buil". Binnen die buil draait dan weer een as in tegenovergestelde richting. Aan die as zitten schoepen die de volkoren meel goed omwoelen binnen de buil zodat e.e.a goed gezeefd wordt. De zemelen zijn te groot voor de mazen van de buil en worden aan het andere uiteinde van de buil afgevoerd. Ze vallen in een pijp die op de maalzolder uitkomt en daar worden ze opgevangen in een zak.
De bloem valt wel door de mazen van de buil en valt onder in de trog van de builkast. Onder in die trog draait een schroef die de bloem naar het uitloopgat transporteert. En ook hier valt het spul door een pijp naar de maalzolder en ook daar wordt het opgevangen in een zak.
Van dit proces heb ik een houtje-touwtje filmpje gemaakt. In dit filmpje zien we de electrische aandrijving en de toevoerton van het volkoren meel. In die ton zit een roerwerk die de meel gelijkmatig toevoert aan de buil. Daarna zien we de buil zelf. Normaal gesproken is deze geheel dicht maar ik heb even een luik open gemaakt zodat je de buil zelf goed kunt zien. Helaas is de transportschroef niet goed te zien, het is iets te donker in de trog. Tenslotte zien we de verschillende meelpijpen waar de bloem en de zemelen worden opgevangen:



Ik was samen met MIO Henk boven lekker bezig met het toevoeren van meel aan de buil toen we vanaf beneden de melding kregen dat beneden de bloemaanvoer was gestopt. Bij nadere inspectie bleek de transportschroef (onder in de trog) stil te staan. Buil uitgeschakeld en maar eens kijken wat het probleem is. Na het openen van de luiken bleek dat de bloem zich had opgehoopt boven het afvoergat. De transportschroef krijgt daardoor zoveel weerstand dat deze stil gaat staan.
Daarna moesten we nog uitvogelen hoe het komt dat het zich daar ophoopt.
Vanuit de trog komt de bloem via een gat in de luivloer in een meelpijp die door de steenzolder naar de maalzolder gaat. Het eerste gedeelte van die pijp staat onder een hoek die net iets te flauw is. Als het goed droog weer is dan wil de bloem daarover nog wel doorglijden naar beneden. Maar zoals jullie je nog kunnen herinneren regende het behoorlijk, afgelopen zaterdag. De lucht was vochtig en ook de bloem voelde behoorlijk vochtig aan. Gevolg is dat de bloem wat makkelijker aan van-alles-en-nog-wat blijft plakken. Er ontstond wat klontvorming en ook het naar beneden glijden door die meelpijp ging niet zo goed. daardoor hoopte de bloem zich op met een stilstaande transportschroef als gevolg.
Maar.... het liep al tegen enen, tijd om de inwendige mens te gaan verzorgen. Tja, je zou het niet denken maar ook stoere molenaars moeten eten.
Na de lunch hebben we geprobeerd het probleem op te lossen. We hebben het doorvoergat van de bloem vrijgemaakt en de bloem voorzichtig handmatig doorgevoerd. Via het open luik in de builkast konden we mooi zien hoe de bloem werd afgevoerd door het afvoergat. Echter, na een tijdje zagen we  dat de bloem zich toch weer ophoopte. Op de steenzolder heb ik toen het deksel van de meelpijp gelicht. Deze pijp hoort leeg te zijn omdat de bloem normaal gesproken naar beneden glijdt. Echter, de pijp lag vol met bloem, teken dat de bloem niet lekker afglijdt op de bodem van de pijp. Met een houten hamer gaf ik toen een paar ferme tikken tegen de meelpijp en toen begon de bloem lekker door te lopen. Ook uit het doorvoergat kwam ineens veel bloem, daar zat de boel dus verstopt.
Alleen door tegen die meelpijp te blijven kloppen bleef de bloem goed doorlopen en daarom hebben we de taken meer even verdeeld. Ik bleef op de luizolder het meel toevoeren, Gerben bleef op de steenzolder op de meelpijp kloppen (ik hoop dat je niet al teveel last hebt van je arm!) en Hein stond op de maalzolder de zemelen en het bloem op te vangen. Op dat moment moesten we nog een paar zakken builen dus dat zou niet al te lang duren.
Zo gezegd en gedaan en dat ging goed. De buil draaide lekker door en de schroef heeft niet meer stil gestaan.
Nadat het laatste restje bloem de buil uit was hebben we de boel stil gezet en zijn we aan de schoonmaak gegaan.
In de winkel hebben we, samen met Paul, nog even een afzakkertje genomen en hebben we e.e.a. besproken. Een aantal oplossingen voor het probleem passeerden de revue: Bodem van de meelpijp bekleden met aluminiumplaat? Dit is gladder dan hout waardoor het bloem beter gaat glijden. Een PVC-pijp gebruiken of toch de hoek van die meelpijp schuiner maken waardoor er meer afschot ontstaat? Ben benieuwd wat het gaat worden.
Omdat het buiten touwtjes regende zijn we lekker op tijd gestopt, weer een lekker dagje ge-hobbied bij de Valk.....