Nog wat "losse onderdelen"...

Lieve mensen,

De vakantie ligt voor de meeste alweer achter ons. Ik ben inmiddels aan het meedraaien op de Middelste Molen in Cabauw bij Schoonhoven.
Ik loop nog steeds maanden achter met m'n weblog maar hoop dat de komende tijd wat in te halen. Bij deze nog wat "losse onderdelen"...
Veel leesplezier toegewenst!

24 Maart hebben we weer geklust bij de Valk in Montfoort. We waren met 5 mensen bezig op de luizolder. Die zolder is al niet zo groot en dan staan er ook nog eens een overmaatse buil en een waaierij in aanbouw in. Je kunt je voorstellen dat dat erg lekker werken is.

Hulpmolenaar Hein is ooit eens bij molen de Hoop in Loenen aan de Vecht geweest. Hij verbaasde zich over de vele zolders en de ruimte die ze daar hebben. Als molenaars van de Valk hebben we daarom besloten om de molens om te wisselen: We verplaatsen de Valk naar Loenen en dan halen we de Hoop naar Montfoort, dan hebben we tenminste ruimte om te werken! Maar misschien is dat toch niet zo'n goed plan omdat molenaar Paul een nogal verwoed verzamelaar is, alle zolders zouden in een mum van tijd vol staan met ouwe troep (Paul zegt liever : onderdelen) afkomstig van andere molens.

En zo lopen we wat te grappen als molenaars onderling.

Deze avond heb ik met Aart gewerkt an de uitloop van de buil. Deze uitloop moest aansluiten op een klep op de vloer waaronder een meelpijp zit. Een listige overgang: van groot naar klein en dan ook nog eens in 2 vlakken scheef. Scheluw noemen ze dat (geloof ik).

Daar zijn we wel even mee bezig geweest en het heeft ook wel wat hoofdbrekens gekost. Veel meet- en zaagwerk maar uiteindelijk is het toch gelukt.

25 maart weer een les van de weercursus gehad. David heeft ons geleerd hoe windstoten ontstaan, welke soorten neerslag er voorkomen (meer dan je denkt!), hoe wolken ontstaan en wat wolken ons vertellen. Hij laat daarbij meestal erg mooie foto's zien die hij vaak zelf gemaakt heeft. Omdat David het zo'n vakidioot is (en dat bedoel ik positief!) woont hij op één van de hoogste verdiepingen van een flat aan de rand van Soest. Op die manier kan hij het weer goed in de gaten houden en dat resulteert in prachtige foto's van bijv. buien in ontwikkeling.

26 maart weer meegedraaid op de Kilsdonkse.

Het is alweer zo'n tijd geleden, ik kan me er niet zoveel van herinneren. Ik weet wel dat Mariepauline die dag molenaar van dienst was.

Het weer van die dag heb ik nog wel genoteerd:

Windrichting: Noord-noord-oost
Windkracht: 2

Temperatuur: 4°C

Luchtdruk: 1017 HPa

Vochtigheid: 96%

Bewolking: Stratus

Hoogte bewolking: Laag

Trekrichting bewolking: Niet te bepalen, egale grijze deken.

Neerslag: geen

Weerkaart: Koufront lig boven waddenzee en trekt naar zuiden. om 12:00 ligt deze boven midden NL

Overige waarnemingen: Geen

Buienradar: 2 Buiengebieden boven noord Nederland en ten westen van Nederland, deze trekken Nederland binnen.

Zoals ik al zei weet ik nog maar weinig van die dag, we waren te druk en had weinig tijd om wat op te schrijven zoals ik dat gebruikelijk doe.

Er waren nog wat (hulp/leerling)molenaars maar die waren 's middags druk met rondleidingen. De instructeur van leerling molenaar Jan was even langs gekomen om eens op de Kilsdonkse te kijken dus Jan was ook druk om hem rond te leiden.

Mariepauline en ik hebben die (mid)dag met z'n tweetjes notenolie staan slaan.

De windmolen draaide rustig z'n rondjes, we hadden de koningsspil boven losgekoppeld omdat er een minimale wind stond.

Halverwege de middag kwam ook molenaar Robert even kijken. Toen hij in de windmolen rondliep bleek er een paar paarden nogal zenuwachtig te worden van de ronddraaiende wieken. Robert heeft toen voor de zekerheid de windmolen maar stil gezet.

Mariepauline en ik hadden de gang er behoorlijk in en het bleek dat we die dag toch een slordige 7,6 liter olie hadden geslagen.

27 Maart hebben m'n vrouw en ik gewandeld in het Amerongse Bos. Ik heb nu op een drietal molens van Het Utrechts Landschap (HUL) gedraaid en ben als zodanig dan ook vrijwilliger bij het HUL. We krijgen periodiek een blaadje met allerlei leuke activiteiten en wetenswaardigheden. Daar staat elke keer ook een wandeling in en deze keer was dat een wandeling door het Amerongse Bos.
Was een leuke wandeling waarbij we ook nog een ontmoeting hadden met een heuse ringslang.

Na de wandeling zijn we via de Lekdijk naar Wijk bij Duurstede gereden en hebben daar molen Rijn en Lek bezocht.

De molen was vanaf de Lekdijk al vanuit de verte te zien. De molen voerde 4 volle zeilen maar draaide niet. Geen wonder want het was nagenoeg windstil.

Bij de molen kennis gemaakt met Molenaar Han en leerling Wim. Wim had ik al eens meegemaakt bij de Ster en ook bij andere activiteiten van het HUL/GVM hadden we elkaar gesproken.

Ik mocht zelfstandig naar boven en heb daar wat foto's gemaakt:

De molen op de stadspoort...

Maalkoppels...

De luizolder met dubbel luiwerk...

Boven-as met bovenwiel...

Overbrenging Bovenwiel - Bovenschijfloop...

Askop met roeden...

De staart...

28 maart heb ik de laatste hoofdstukken van het weer zitten leren want morgenavond heb weer een overhoring bij Ingrid. Ik ben zo'n typ die alles op het laatste moment gaat zitten leren...

29 maart dan een overhoring over het weer gehad. Windregels zaten er nog niet helemaal in maar Ingrid heeft alle vertrouwen dat het goed komt. De windregels zijn een verhal waarbij wind uit de 8 hoofdrichtingen behandeld worden (N, NO O, ZO enz.) Wind uit een bepaalde richting heeft een eigen "karakter" en dit kan zomer en winter ook nog verschillen. Om het nog makkelijker te maken zijn er ook nog wat uitzonderingen. Een hele lijst met regels die je in je hoofd moet stampen en daar ben ik niet zo heel sterk in...

30 maart aan m'n gietijzer presentatie gewerkt.
Ik ben een tijdje geleden door de voorzitter van het GVM gevraagd om tijdens de Algemene Ledenvergadering van het Gilde een voordracht te geven over gietijzer. Dit was naar aanleiding van de aflevering van m'n weblog over gietijzer.

Ik had de presentatie zo op de plank liggen omdat ik 'm al eens eerder gegeven had voor het platform molenbouwers. Ik heb de presentatie hier en daar nog wat aangevuld om e.e.a. duidelijker te maken voor de gildeleden.

Kort daarop heb ik het uitgewerkte gietijzerdocument van Gerrit Pouw ontvangen zoals het opgeslagen gaat worden bij het SMD. Ik heb het even gecontroleerd en het zag er netjes uit. Voor geinteresseerden is het nu op te vragen bij het SMD.

2 April was dan de ledenvergadering bij de Botterwerf in Huizen. De vergadering zelf nam nogal wat tijd in beslag. Kon ook niet anders want er werden veel belangrijke zaken besproken. Er bleef echter niet al teveel tijd over voor de presentatie, ik moest er dus even snel doorheen. Ik kan natuurlijk ook zeggen dat ik m'n presentatie gewoon te lang gemaakt had, zoals jullie weten (zie weblog) ben ik nogal lang van stof.

Ik ben al niet zo'n goeie spreker, zeker niet in het openbaar maar volgens mij ging het redelijk goed. Ik heb achteraf erg leuke reacties gekregen.

Als dank voor de presentatie kreeg ik een boek over de redding van de Rietvink, een poldermolen in Nijetrijne (Fr.) die stond te verpauperen in een bos. Een mooi verhaal wat beschrijft hoe een particulier intiatief weer een prachtige molen nieuw leven ingeblazen heeft.

Zeker een mooi boek voor mij want er staan heel veel foto's in. :-)

In het wekend van 8, 9 en 10 april ben ik naar het Sauerland gereden.

Even van de hak op de tak: ik heb voor m'n werk van 1995 tot 2000 in Zeeuws Vlaanderen gewoond. Om wat meer mensen te leren kennen ben ik daar lid geworden van een motorclub. In 2000 ben ik weer terug gekomen naar Utrecht maar ben nog steeds lid van die club. Een paar keer per jaar organiseren ze een meerdaagse motorrit. Als seizoensopener zouden we deze keer naar het Sauerland gaan.

De club rijdt vanuit Biervliet (waar ook een mooie molen staat) naar het hotel. Ik rij zelf dan helemaal binnendoor en tref de andere leden 's avonds in dat hotel.

Ik had me voorgenomen om elke molen die ik tegenkwam te fotograferen. Dat bleek een onhaalbare zaak want elke 10 minuten kom je wel ergens een molen tegen. En dan wordt het wel een erg lange rit. Ik heb mezelf dus maar beperkt tot het fotograferen van een paar molens.

Deze molens kwam ik tegen op de heenweg:

Deze molen stond achter een mengvoederfabriek ergens in Noord-Brabant...

De "Volksvriend" in Liessel (Noord-Brabant)

De "Sint Hubertusmolen" in Klein Genhout (Limburg)

Onderstaande molens kwam ik tegen op de terugweg:

De "Bataaf" in Winterswijk...

De "Venemansmolen", ook in Winterswijk...

15 april was er weer een cursusavond bij vd Grift in Soest. Deze avond ging over de korenmolen. Meestermolenaar Wouter zou e.e.a. vertellen over dit type molen.

We kregen eerst wat geschiedenis. Wouter wist te vertellen dat de mensen in de steentijd naast vlees ook rauwe granen aten. Maar die graankorrels zijn nogal hard en dus kwam er iemand op het idee om de korrels kapot te wrijven met stenen, de zg. "wrijfstenen":

Nederlandse "Wrijfsteen"... (www.collectiegelderland.nl)

De oudste wrijfstenen die gevonden zijn zijn 23.000 jaar oud.
Na de wrijfstenen werd de handmolen uitgevonden. Hieronder een handmolentje welke ik zelf heb gefotografeerd tijdens mijn bezoek aan noord India in 2010:

Handmolentje...

Dit handmolentje werkt exact hetzelfde als de huidige molenstenen: Je gooit het graan in het middelste gat en door te draaien wordt het graan vermalen en naar de buitenkant gedrukt waar het meel tussen de stenen uit valt.
In de Romeinse tijd waren de maalstenen geëvolueerd tot een soort diabolo's:

Romeinse maalstenen... (www.mmdtkw.org)

Het principe van bovenstaande maalstenen mag duidelijk zijn.

Toen de Romeinse steden begonnen te groeien had men natuurlijk een grote behoefte aan brood en dus meel. Men begon toen op een industriële manier graan te malen en brood te bakken. Er werden hele bakkerijcomplexen gebouwd met graanmolens ovens enz.

Romeinse bakkerij in Pompei. Op de voorgrond de korenmolens... (Foto: Martha de Jong-Lantink)

In de taille van de diabolo's zie je gaten zitten. Door deze gaten werden bomen gestoken waardoor de steen aangedreven kon worden door lastdieren of slaven.
Men maakte destijds ook gebruik van waterkracht. Bij hellingen waar een riviertje vanaf liep werden hele watermolencomplexen gebouwd.

Romeins watermolencomplex... (www.waterhistory.org)

Op bovenstaande afbeelding zie je zo'n complex. Over de hele helling werden een aantal watermolens achter elkaar gebouwd zodat men maximaal kon profiteren van het naar beneden stromende water. Een ruine van bovenstaand complex is nog steeds te bewonderen in de buurt van het Franse dorp Barbégal, even ten oosten van Arles.

In de 9e eeuw n.C. werden in de regio van het toenmalige Perzië al windmolens gebruikt, men denkt ook dat het gebruik van windmolens daar ontstaan is. Het waren molens met een verticale spil waar een soort schoepenrad op gemonteerd was. De maalstenen werden direct door deze spil aangedreven:

Doorsnede en bovenaanzicht van een "Perzische" windmolen... (Wikipedia)
O.a. in Iran is nog zo'n windmolen bewaard gebleven:

(www.ullesthorpewindmill.org.uk)

In onze lage landen werd al gebruik gemaakt van rosmolens om koren te malen. Vanaf ± de 8e eeuw gaat men in Nederland gebruik maken van waterkracht.

In de 11e eeuw ontstaan de eerste windmolens in de regio Noord-West Frankrijk en Vlaanderen. Vanaf de 12e eeuw worden er dan ook in Nederland windmolens toegepast. In de eerste instantie zijn dat houten standerdmolens en vanaf de 15e eeuw worden er ook stenen molens (torenmolens) gebouwd.

Na deze korte geschiedenisles vertelt Wouter iets over de landbouwgewassen die over de hele wereld verbouwd worden. Er wordt een kaartje getoond waarop we kunnen zien waar de diverse gewassen vnl. vandaan komen. Er wordt gesproken over o.a. gerst, gierst, tarwe, haver, sorghum, rogge, mais, soja en rijst.

Daarna laat Wouter ons een doorsnede van een graankorrel zien:

Doorsnede tarwekorrel... (http://industriemolens.nl)

Zoals we zien bestaat de korrel voor het grootste gedeelte uit de meelkern. Verder zien we de kiem. Bovenop de korrel zien we wat haartjes, dat wordt (hoe kan het ook anders) de "baard" genoemd. Het schilletje van de korrel is de zemel.

Als een molenaar z'n graan goed uitmaalt dan bestaat het meel uit 10% zemel, 20% gries en 70% bloem.

Wouter vervolgt z'n verhaal met de maalstenen. Vroeger werden vnl. "blauwe" stenen gebruikt welke gemaakt waren van basaltlavasteen afkomstig uit de Eifel in Duitsland. Vanaf de jaren 20 van de vorige eeuw worden er ook kunststenen gebruikt. Harde steensoorten worden vergruist en de kleine harde stukjes worden vermengd met een bindmiddel en een vloeistof. Deze massa wordt in een vorm gegoten en dat laat men uitharden.

De groeven in de maalstenen worden het "scherpsel" genoemd. Er zijn verschillende patronen die gebruikt worden. Zo zijn er o.a. het zwaaischerpsel en het scherpsel in pandsels.

Scherpsels in pandsels... (www.jdcrestauratie.be)

Zwaaischerpsel... (www.wikipedia.nl)

"Franse" steen... (www.wikipedia.nl)

Gatenscherpsel... (Bron: presentatie "de Korenmolen", Kees Vanger)

Als men een dwarsdoorsnede van het scherpsel bekijkt dan hebben de snijkanten ook verschillende namen zoals velkant, vijlkant, uitslag enz.

Na de molenstenen werd het maalkoppel behandeld. Het gaat te ver om dat hier helemaal te behandelen maar geinteresseerden kunnen hier klikken voor meer uitleg.

Nadat Wouter ook nog een deel veiligheid en hygiëne had behandeld vertelde hij ook nog wat over het behouden van erfgoed. Want dat is toch waar we als vrijwillig molenaar mee bezig zijn: het behouden van cultureel en industriëel erfgoed.

Een erg interesante avond waar ik weer veel geleerd heb.

Dwarsdoorsnede van een korenmolen... (bron: http://members.home.nl/coenen.b/)

16 april weer meegedraaid op kilsdonkse met Andre, René, Alfons en Ad.

Het weer van die dag:

Windrichting: Zuid-Oost

Windkracht: 1

Temperatuur: 4°C

Luchtdruk: 1022 HPa

Vochtigheid: 97%

Bewolking: Altocumulus

Hoogte bewolking: Midden

Trekrichting bewolking: West-Noordwest

Neerslag: geen

Weerkaart: Nederland ligt binnen en langerekt hogedrukgebied wat zich vanaf de oceaan uitbreidt tot aan Polen. Ten Noord-Westen van ons ligt een occlusiefront wat tegen de avond de westkust zal bereiken. Het blijft de komende uren rustig weer.

We hebben die dag koolzaadolie geslagen. Er was vrijwel geen wind. Koningsspil ontkoppeld en windmolen opgezeild maar de molen deed niets. We zijn er wel achter gekomen dat het gevlucht wanwichtig is. Wanwichtigheid wil zeggen dat het gevlucht niet geheel in evenwicht is, het heeft ergens een zwaartepunt. Als er geen wind is en je geeft het gevlucht een zwier dan zal het gevlucht door- of terugdraaien zodanig dat het zwaartepunt onderin komt te hangen.
We hebben de molen zo goed en zo kwaad mogelijk op de wind gezet. Daarna hebben we het gevlucht een flinke duw gegeven maar het bleek dat de boel weer terug kwam draaien. Draaide achteruit, stopte en draaide weer vooruit enz. Het gevlucht bleek dus een zwaartepunt te hebben.

Zoals gezegd hebben we koolzaad geslagen. Koolzaad blijk je 2 x te kunnen slaan in de voorslag.

s' Morgens heb ik weer aan de kollergang gestaan en wat koolzaad vermalen. s' Middags vertrokken er een aantal (hulp)molenaars. Andre en Ad waren druk met rondleiden en ik heb nagenoeg alleen staan olieslaan. We waren gestopt met de kollergang omdat we voldoende koolzaadmeel hadden, zeker als je dat 2 x slaat. Zonder kollergang is het goed mogelijk om in je uppie olie te slaan. Wat later in de middag kwam Ad me helpen. Ik heb de kollergang toen goed schoongemaakt en Ad heeft van het laatste meel nog olie geslagen. 3 Rondleidingen gehad met veel mensen (± 15 per groep). alles bij elkaar 8 liter olie geslagen.

20april had ik voor m'n werk een studiedag bij TNO in eindhoven bij de afdeling voor

Rapid Prototyping en Rapid Manufacturing. Ze experimenteren daar met speciale printers die in 3 dimensies kunnen printen. Ook stond er een speciale printer die een speciaal poeder op glasplaten aanbrengt. Daarna wordt zo'n glasplaat "gebakken"zodat het poeder aan het glas hecht. Op die manier zijn alle glaspanelen voor het gebouw "Beeld en Geluid" in Hilversum "geprint".

De gevels van "Beeld en Geluid" in Hilversum... (Bron: http://sciencecentra.nl/leden/nationaal-instituut-voor-beeld-en-geluid)

Bij die speciale printer lag een glasplaat die ze net op een speciale manier hadden geprint. Daarop was een gedeelte van een windmolen te zien:

Later die week stuurde (water)molenaar André van de Kilsdonkse me een mailtje. Hij en Mariepauline waren geslaagd voor hun examen Windmolenaar. Ik heb beiden uiteraard gefeliciteerd met het behalen van hun "papiertje".

25 april:

Met m,n vrouw Miranda ben ik naar de Kilsdonkse gereden om haar te laten zien wat ik de afgelopen 2 maanden had uitgespookt. Mooie rit binnendoor uitgezet want het was schitterend weer. Over de snelweg naar Hedel gereden en vanaf daar een stuk langs de Maas en verder binnendoor naar Beugt. Het was gezellig druk bij de molen. Molenaars André, Robert, Mariepauline, Aart en Ad waren lekker aan de gang. Ik heb Miran eerst de oliemolen laten zien en e.e.a. uitgelegd. Daarna heb ik de privé-rondleiding voortgezet in de windmolen waar ik André trof en hem nogmaals feliciteerde met het behalen van z'n diploma.

Beneden aangekomen zijn we lekker op het terras gaan zitten en genoten we van o.a. een lekker stuk molenkoek. Kort daarna werden we vergezeld door de molenaars die ook toe waren aan de lunch. We hebben even lekker een half uurtje zitten keuvelen en maakten toen aanstalten om te vertrekken. Het afscheid was goed. Die week daarop zou ik gaan meedraaien op paltrokmolen de Eenhoorn in Haarlem dus ik zou de vrijwliigers van de Kilsdonkse een tijd niet meer zien. Wel aangegeven dat ik zeker nog eens kom kijken.

Via leuke binnendoorweggetjes reden we terug naar huis.

Ik heb twee maanden mee mogen draaien bij de Kilsdonkse molen en dat was een erg leuke periode. Mooie unieke molen waar enthousiaste (leerling- en hulp)molenaars werken.

Wat later heb ik van 1e molenaar Paul nog een mailtje gekregen waarin hij me bedankte voor m'n inzet en m'n enthousiasme. Dat was natuurlijk erg aardig, het was een erg leuke periode.

Over de restauratie van de Kilsdonkse molen is inmiddels een mooi boek verschenen. Ik heb het gekocht en in de vakantie uit zitten lezen. Het boek verteld over de geschiedenis van de molen en over wat er allemaal bij komt kijken om zo'n molen te restaureren. Een erg mooi boek wat ik van harte aan kan bevelen. Je kunt het o.a. hier bestellen.

Het is al met al weer een behoorlijke lap tekst geworden. Ik zal proberen om de komende afleveringen wat korter te houden.

In ieder geval bedankt voor het lezen en wellicht tot een volgende keer. De volgende keer schrijf ik over m'n avonturen bij paltrokmolen de Eenhoorn in Haarlem.

Groet,

Marcel