Meedraaien op de Eenhoorn, deel 2

Lieve mensen,

Alweer de zoveelste aflevering van m'n weblog. Ik had beloofd om de afleveringe wat korter te maken.
Nou, het is me niet gelukt, ik ben blijkbaar nogal lang van stof.
In deze aflevering behandel ik, buiten wat andere zaken, m'n laatste draaidagen op de Eenhoorn.
Veel leesplezier toegewenst!


Dinsdag 3 mei 2011

Het was weer tijd voor m'n periodieke overhoring. Ik had Ingrid beloofd om wat dingen over bepaalde typen molens te leren, in dit geval de paltrok, spinnekop, weidemolen en tjasker. Ingrid vroeg me weer m'n hempie van m'n lijf. Daarna heeft Ingrid nog wat algemene vragen gesteld om te kijken of andere zaken ook nog zijn blijven hangen. We hebben het gehad over de vang en over kruiwerken. Er was nog redelijk wat blijven hangen. Voldoende voor het examen, dacht Ingrid.

Vrijdagavond 6 mei

Deze avond was een afsluitende avond van de meteorolgiecursus die de afgelopen 2 a 3 maanden gehouden is. In 5 avonden heeft meteoroloog David de (aankomende) molenaars uitgelegd hoe het weer in elkaar steekt en hoe je bepaalde situaties kunt herkennen.

Vanavond, de 6e avond, kregen we een informele test.

Uiteraard werd de avond weer gehouden in een ruimte bij bouwbedrijf v.d. Grift in Soest.

Het was een prachtige avond en de temperatuur was erg lekker. Ik besloot om op m'n gemakkie binnendoor naar Soest te rijden.

Klokslag 8 uur kwam ik aan bij v.d. Grift. Toen ik de zaal binnenliep viel me op dat er erg weinig mensen waren. De avonden werden altijd goed bezocht, er was altijd wel een mens of 20-25 aanwezig. Deze avond waren er maar 10-12 mensen waarvan een aantal al gediplomeerd molenaar zijn. Zou het er iets mee te maken hebben dat er vanavond een test was???

David had voor de test een Powerpointpresentatie gemaakt met daarin een 10-tal vragen. De meeste vragen bestonden uit meer delen. Er werden vragen gesteld wat bijv. de wind in Nederland doet als er een depressie boven ons langs trekt richting het noord-oosten, we moesten een weerkaart lezen, wat is er aan de hand als vlak voor een bui de wind ineens draait, er waren nog wat "waar - niet-waar"vragen, wat doet het weer als er een koufront over trekt, waaraan kun je een (zware) bui herkennen (a.d.h. van foto's), enz.

David gaf aan dat het belangrijk was dat we onze antwoorden motiveerden om aan te geven dat we de stof ook daadwerkelijk begrijpen en dat we niet alleen maar ingestampte rijtjes opdreunen.

We kregen 45 minuten om de vragen te beantwoorden en daarna zouden we ze gezamenlijk behandelen. Op die manier kun je dus ook nog leren van elkaars antwoorden.

Ik heb bewust voor deze avond niets geleerd om te kijken of ik genoeg parate kennis had. Het bleek dat ik een ruime voldoende had. En meerderen met mij. Het bleek dat de meeste aanwezigen goed wisten hoe het weer in elkaar zat.

Ik ben de afgelopen maanden vaak met het weer bezig geweest. Ik kijk elke dag even naar de weerkaarten en naar de satelietbeelden. En uiteraard kijk ik een paar keer per dag naar buiten om te zien wat het weer doet. Ook heb ik nu de stof uit de lesboeken doorgenomen. Ook heb ik regelmatig wikipedia geraadpleegd want ook daar worden erg veel begrippen van het weer duidelijk uitgelegd. Van molenaars Piet (de Ster, Utrecht) en Ingrid (de Hoop, Loenen aan de Vecht) heb ik ook nog boeken te leen gekregen welke ik al even vluchtig heb doorgekeken. Ik moet zeggen dat ik meteorologie een verrekt interesant onderwerp vindt. Ik vroeg David daarom ook of Weathernews (het bedrijf waar hij werkt) ook cursussen geeft voor amateurs. Hij vertelde dat ze normaal gesproken geen cursussen geven maar als er meerdere gegadigden waren dan kan er altijd wel wat geregeld worden. Verder vertelde hij me dat er op het internet veel gratis boeken te downloaden zijn, hij zou me via de mail wel eens een linkje sturen. Verder nodigde hij me uit om eens bij Weathernews te komen kijken om te zien hoe ze daar het weer voorspellen. En dat was uiteraard niet tegen dovemansoren gezegd! Daar ga ik zeker gebruik van maken!

Ik heb m'n e-mailadres bij hem achtergelaten dus dat wordt wellicht vervolgd!

Er werd nog even nageklept door de diverse molenaars en zo tegen 10-en trokken we allemaal weer huiswaarts.
In een eerdere aflevering van m'n weblog heb ik inmiddels geschreven over m'n bezoek aan Weathernews.

7 mei 2011

Er werd die dag flink wat wind voorspeld maar wel uit de verkeerde hoek. De wind zou uit het zuidoosten komen en voor de Eenhoorn is dat een lastige hoek. In het zuiden staat op 300 meter afstand een bos met nogal hoge bomen en in het oosten van de molen staan flats. Wind zat maar of het wat wordt?

's Morgens weer gekeken wat het weer voor die dag zou doen:

Tijdstip: 7:30

Windrichting: Zuid-oost

Windkracht: 3 (18 km/u)

Temperatuur: 18°C

Luchtdruk: 1017 HPa

Vochtigheid: 54%

Bewolking: Cirrus

Hoogte bewolking: Hoog

Trekrichting bewolking: Niet te bepalen, gaat te traag.

Neerslag: geen

Weerkaart: Grote depressie ten westen van Ierland boven de oceaan. De weerkaarten van 6:00, 12:00 en 18:00 laten zien dat deze depressie nagenoeg op dezelfde plaats blijft liggen, de windrichting zal dus nagenoeg niet veranderen. Aan de isobaren te zien lijkt de wind in de loop van de dag wat af te nemen.

Overige waarnemingen: Geen

Omdat ik vrijwel elke zaterdag bij een molen bezig ben was het alweer een tijd geleden dat m'n vrouw en ik samen boodschappen hadden gedaan op zaterdagochten dus dat hebben we weer eens ouderwets gedaan.

Nadat de boel was ingeruimd klom ik op m'n bromtol en reed via de grotere provinciale wegen naar Haarlem. Ik vertrok even na half 10 en dacht dat ik wel op tijd in Haarlem zou zijn. Dat viel tegen want het was erg druk en het tempo zat er niet echt in. Maar hopen dat ik op tijd ben om de molen op te zeilen.

Om 10:50 was ik in Haarlem en reed ik richting de molen en zag dat deze nog netjes stil stond.

Op de zaaggrond zaten Joyce en Jos lekker aan een bakkie leut. Ook maakte ik kennis met Abel. Abel is een jongen van een jaar of 10 die bij Joyce in de buurt woont. Hij is gek op molens en gaat dus vaak met Joyce mee, zo ook vandaag.

Voor bij de koffie had ik lekkere koekjes meegenomen maar dat bleek voorbarig. Jos had een complete appeltaart gekocht. Tja, je hebt altijd baas boven baas.

Nadat de koffie en de appeltaart weggewerkt waren moest Joyce een vertegenwoordiger van de provincie ophalen. Met haar moest ze naar haar eigen molen en daarna zouden ze ook nog naar de Eenhoorn komen.

Onder leiding van Jos zouden Abel en ik de molen opzeilen.

Jos en ik zijn eerst de kapzolder op gekropen om de pen en de hals te smeren. Ik had nog wat vragen over de constructie van de paltrok en die heeft Jos allemaal beantwoord. Bij de overbrenging bovenwiel/krukwiel keek Jos even of de kammen van het bovenwiel niet te diep in de kammen van het krukwiel steken. Doordat hout altijd blijft werken kan de kap wat uitzakken waardoor de gehele boven-as wat lager komt te liggen .
Het blijkt dat de Eenhoorn een paltrok is met een unieke constructie.

Voor de techneuten: Ik heb het eerder gehad over de ringmuur waarover de paltrok kan kruien. In het midden van die ringmuur is een penant of stiep gemetseld. Op die stiep is de koning geplaatst, de koning is het gedeelte waar de molen omheen kan kruien en die de molen ook gecentreerd op de ringmuur houdt.

Een model. Midden onderin de stiep met daarop van onder naar boven: een houten plaat, de kruisbalken en de koning... (Bron: www.penterbak.nl)

Op de koning ligt de sleutel- of staartbalk, dit is de balk die aan de achterkant uitsteekt en waar het kruirad op is bevestigd. Precies boven de koning, op de staartbalk staat een zware balk, de koningsstijl. Op deze stijl ligt een verticale balk, de koningsbalk, die haaks op de staartbalk ligt. Aan de uiteinden van de koningsbalk liggen de zg. zware binten. Aan de uiteinden van deze binten hangen de kotstijlen die de 4 hoeken van de molen vormen. Dit geheel vormt (simpel gezegd) het dragende gedeelte van de paltrok. ± 80% van het gewicht van een paltrok rust op de koningsstijl en 20% rust op de houten rollen.

In de 4 kotstijlen zijn op verschillende hoogtes dikke balken verwerkt die de kap dragen en ook de krukzolder. In de loop van de tijd zal het hout wat werken en inzakken. De koningsbalk zal wat doorbuigen en het hele kot (huis van de molen) incl. kap zakt dan wat in, er komt dus meer gewicht op de rollen te liggen. Dit is te herstellen door de zware wiggen, die tussen de staartbalk en de koningsstijl liggen, aan te slaan. Op die manier komt het geheel weer wat hoger te liggen en worden de kruirollen minder belast.

Bij de Eenhoorn is het echter zo dat ook de krukvloer via twee schoren (een "standvink") ook wordt ondersteund door de koningsstijl.

De "standvink" (V-vorm) staand op de koningsbalk, recht boven de koningsstijl. Boven op de standvink ligt een balk die direkt de krukvloer ondersteund...

Als de koningsbalk hier iets doorbuigt dan zal ook hier het hele kot incl. kap inzakken. Echter, de krukvloer incl. kruk-as en krukwiel, die direct wordt ondersteunt door de koningsstijl, blijft op niveau. Het kan dus zijn dat de kammen van het bovenwiel door het inzakken te diep in de kammen van het krukwiel komen waarbij ze gaan aanlopen tegen het krukwiel zelf.

Ingewikkeld verhaal maar ik hoop dat ik het een beetje begrijpelijk heb kunnen uitleggen. Wil je de hele opbouw van de Eenhoorn beter bekijken, klik dan hier. Zoals ik eerder vertelde is molenaar Jos ook modelbouwer. Hij heeft ook een detailmodel van de Eenhoorn gebouwd en op deze pagina beschrijft hij hoe de molen is opgebouwd.
Na deze "constructieles" hebben we de molen op de wind gezet en opgezeild. Daarna zijn we bijna de hele dag bezig geweest met opruimwerkzaamheden in de molen en op het erf. Komen weekend was het "Nationale Molen en Gemalen weekend" en daarvoor moest de molen wel toonbaar zijn. Ook Ger en Wiebe hebben daarbij geholpen.
Verder moet ik bekennen dat ik die dag niet zoveel geschreven heb en het is alweer zo'n tijd geleden dat ik niet veel meer weet van die dag.
Ach ja, dat scheelt weer een hoop tikwerk (en een hoop lezen!)
Hieronder nog wat foto's die ik die dag gemaakt heb bij de molen:

Hierboven de zg. "penterbak". Tijdens het uitwateren trok er zoveel water in een boomstam dat deze zonk. Met dit bootje werden destijds gezonken stammen weer boven gehaald om te zagen.

Het bovenwiel met daaronder het kleinere krukwiel wat direkt op de krukas gemonteerd zit...

14 mei 2011, Nationaal Molen- en Gemalenweekend.

Jos had me gevraagd of ik zo rond 9:30 aanwezig kon zijn zodat we voorbereidingen konden treffen. JOyce zou op haar eigen molen draaien en dus kon hij m'n hulp wel gebruiken. Tuurlijk, ik ben altijd vroeg wakker dus: geen probleem.
Wat ik vergeten was, ik moest de avond daarvoor (vrijdag de 13e) muziek draaien op het maandelijkse rock-avondje bij ons cultureel centrum, ik zou dus pas om en uur of 4 's morgens in m'n mandje liggen! En als je dan om 9:30 in Haarlem moet zijn dan moet je toch zeker om een uur of 8 je mandje uit. Dat zou dus een kort nachtje worden.

Maar ik had het beloofd dus ik zorg dat ik er ben.

De rockavond verliep erg gezellig. Het echtpaar wat het elke maand organiseert had het nu voor 10 jaar gedaan en zou er na deze avond een punt achter zetten. Daarom was er het e.e.a. georganiseerd en was het erg druk, was weer ouwerwets gezellig.

Na een kort nachtje weer even het internet op gedoken om te kijken wat het weer vandaag zou doen:

Tijdstip: 7:30
Windrichting: West

Windkracht: 2 (10 km/u)

Temperatuur: 12°C

Luchtdruk: 1015 HPa

Vochtigheid: 80%

Bewolking: Cirrus / cirrostratus

Hoogte bewolking: Hoog

Trekrichting bewolking: Niet te bepalen, gaat te traag.

Neerslag: geen

Weerkaart: Om 6:00 trekt er een (zwakke?) trog over west Nederland en België, daar zou wat neerslag uit kunnen vallen. Om 12:00 is de trog verzwakt en ligt boven west Duitsland. Als we geluk hebben dan is de trog voorbij als we gaan draaien. Verder ligt er een kleine depressie boven zuid Noorwegen en een groot hogedruk gebied boven de Atlantische oceaan. Aan de isobaren te zien lijkt de wind de hele dag uit west en noord-west te komen. Het lijkt alsof het vandaag redelijk rustig weer wordt.

Overige waarnemingen: Geen

Toen ik vertrok was het ineens behoorlijk bewolkt (zwakke trog die overtrok?) maar af en toe piepte er een straaltje zon tusendoor. Ik reed weer via de grote provinciale wegen naar Haarlem, lekker genieten van de omgeving. Ondanks dat het weerstation in de Bilt windkracht 2 aangaf stond er toch een stevige bries vanuit het westen dus wat dat betreft zat het wel goed. Ook de bewolking zag er prachtig uit, allerlei kleurschakeringen grijs waren er te zien, van bijna wit tot donkergrijs, blauwgrijs. Een oude Hollandse meester had er een prachtig schilderij van kunnen maken.

Mooie cumuluswolken...

Omdat ik redelijk vroeg vertrok was het niet zo druk op de wegen dus de rit verliep voorspoedig, ik lag iets voor op schema. Ik besloot tussen Aalsmeer en Hoofddorp even af te buigen naar Rozenburg. Dit kleine dorpje ligt pal naast een startbaan van Schiphol. Er zijn daar spottersplaatsen en vroeger ging ik daar vaak kijken naar opstijgende vliegtuigen.

Helaas, het was daar erg veranderd. De weg langs de startbaan was afgesloten en de spottersplaatsen waren er ook niet meer. Dan maar door naar Haarlem.

Hoe dichter ik bij Haarlem in de buurt kwam, hoe meer het opklaarde. Blauwe lucht met hier en daar wat cumulus humulis en cumulus mediocris wolken, dat zag er goed uit!

Even voor half tien liep ik over het pad naar de molen. Jos was al bezig met het versieren van z'n erf. Ik heb mezelf even omgekleed en hielp hem met het ophangen van vlaggetjes. Vanuit de verte kwam het geluid van brullende motoren. Kon kloppen want Jos vertelde dat er vandaag op Zandvoort een race werd verreden. Ook aan de overkant bij de roeivereniging was het druk, er stonden heel wat aanhangers met skiffs, ik denk dat er morgen een wedstrijd op het Spaarne gehouden wordt.

Drukte bij de roeivereniging...

In de kap heb ik de pen en de hals gesmeerd. Ik wilde net de molen op de wind zetten toen ook Wiebe kwam aangefietst. Hij is al een paar maanden vrijwilliger en weet hoe de paltrok werkt maar hij heeft 'm nog nooit opgestart. Ik nam 'm mee om te laten zien hoe je dat doet. Bliksemkabels van de ringmuur gehaald en daarna de molen op de wind gezet. Er waren al gasten op de molen en Jos was aan het uitleggen hoe de molen werkt. Even de gasten gewaarschuwd want ze stonden op de zaagvloer en de hele molen, incl. de mensen op de zaaggrond draaien mee bij het kruien. En aangezien de de Eenhoorn met een schok in beweging komt en de hele molen kraakt en piept wil dat bij bezoekers nog wel eens een schrikreactie geven.

Ik heb Wiebe de lier laten bedienen en zelf liep ik steeds met de kabel van kruipaal naar kruipaal. We waren wel even bezig met het kruien want hij moest bijna 180° om.

Toen de molen op de wind stond zijn Wiebe en ik het kot in gekropen om daar de voorbereidingen te treffen. In het kot liet ik hem de lekensteen op de werkbank leggen en liet ik hem de pal er uit trekken. Uiteraard uitgelegd waar beide voor dienen en hoe ze werken.

Vervolgens hebben we het gevlucht opgezeild. Ook dat had wiebe nog nooit gedaan dus ik heb 'm geleerd hoe hij zeilen voor moet leggen. Ik ben zelf de het hekwerk in gekropen want omdat Wiebe niet ingeschreven staat bij het GVM en dus geen officiële leerling is mag hij zelf niet in het hekwerk klimmen, hij is daarvoor niet verzekerd.

Ik heb 'm geleerd hoe hij het zeil uit de klampen haalt en uitrolt, hoe hij het rechteronderhoektouw moet vastmaken, het zeil uitrollen, de zwichtlijnen om de achterzomer slaan, en de gildeknoop om de zwichtlijnen en het linkeronderhoektouw vast te zetten. Het bedienen van de vang deed ik zelf want ook die mag je niet bedienen als je geen MIO bent.

Samen hebben we het gevlucht opgezeild met vier volle zeilen en toen ik de vang lichtte draaide de Eenhoorn lekker z'n rondjes.
Inmiddels was er al wat bezoek op de molen en ook hulpmolenaars Ger, Wiebe en kersverse vrijwilliger Piet waren aangekomen. Onder de deskundige leiding van Jos Met z'n allen hebben we met z'n allen een stam opgespannen en is er begonne met zagen. Het was een bijzonder gezellige dag met behoorlijk wat bezoekers. 

17 mei overhoring bij Ingrid. Er viel weinig te overhoren want ik had niets geleerd. Geen probleem, eerst een half uurtje slap OH-en en daarna heeft Ingrid me uitgelegd hoe stellingen opgebouwd zijn. Ze meldde nog dat ze een mailtje had gekregen van oliemolen 't Pink in koog aan de zaan. Daar doen ze nog elk jaar aan luilakken. De vrijdag voor het pinksterweekend beginnen ze 's avonds met het slaan van olie en daar gaan ze de hele nacht mee door. Vorig jaar wilde ik daar al eens bij gaan kijken maar ik was toen verhinderd. Ik ben van plan om dit jaar wel te gaan kijken. De zaterdag daarna gaan we een lang weekend weg als het weer goed is. Dus het hangt af van het weer of ik alleen 's avonds ga of dat ik de hele nacht blijf.
Ik ben uiteindelijk niet gegan want het was die avond verschrikkelijk slecht weer. En om dan voor je plezier even richting de Zaan te rijden op de motor....

28 mei weer meegedraaid op de Eenhoorn.
Vandaag zou ik voor het laatst meedraaien op de Eenhoorn.
Wat zou het weer vandaag doen?

Tijdstip: 7:00

Windrichting: zuid-zuidwest

Windkracht: 3

Temperatuur: 11°C

Luchtdruk: 1016 HPa

Vochtigheid: 89%

Bewolking: Altostratus

Hoogte bewolking: Midden

Trekrichting bewolking: Niet te bepalen, gaat te traag.

Neerslag: geen

Weerkaart: Twee lagedrukgebieden bij IJsland. vanuit deze depressies komen vlak achter elkaar een warmte- en een koufront op ons af. Het warmtefront zal boven Nederland langstrekken en het koufront bereikt Nederland pas in de avond. De isobaren laten zien dat de wind de hele dag zo'n beetje uit het zuidwesten blijft komen. Het blijft redelijk rustig weer. 

Overige waarnemingen: Geen

Buienradar: Vanuit het westen komt een smalle band neerslag op ons af (koufront?)

Nadat ik met de hulpmolenaars samen de molen heb opgezeild hebben we ook weer wat stammen opgespannen. Jos vond het nodig om wat zaagbladen te vervangen en daar hebben we bij geholpen.

De zaagbladen hangen opgespannen in het zaagraam. Er zijn wat zaagbladen uit het raam genomen en dat ziet er dan als volgt uit:

Een compleet zaagblad...

1. Snelspanner
2. Hengsel
3. Zaagblad
4. Kluft
5. Haak

Aan beide uiteinden van de zaag zit een verdikte rand waar aan boven- en onderkant een arm geschoven wordt. Aan de bovenkant is dit een hengsel en aan de onderkant noemt men dat een kluft. Aan de onderkant van de kluft zit een klein dwarsstripje, de haak. Daarmee wordt het zaagblad aan de onderkant in het onderspanhoofd van het zaagraam gehaakt. Aan de bovenkant van het hengsel zit een excentrische snelspaninrichting:

Excentrische snelspanner...

1. Hengsel
2. Spanstijl
3. Lip

Deze spanner wordt aan de bovenkant in het bovenspanhoofd van het zaagraam gehaakt. Door de spanstijl aan te slaan kan er spanning op het zaagblad gezet worden. Daarna kan men nog een hefboom op de lip zetten en deze flink aantrekken. Door het excentriek komt er dan enorm veel spanning op het blad te staan. Hoe meer spanning hoe beter, de kans dat het blad gaat wijken tijdens het zagen is dan veel kleiner.

Hengsel en kluft kunnen van het blad afgeschoven worden zodat alleen het blad overblijft. Dit blad kan dan ingespannen worden in een speciale bok om het opnieuw te scherpen, daarover later meer.
Jos pakte één van de reservebladen en liet ons zien hoe die ingespannen wordt. Het hengsel en de kluft worden aan de uiteinden over het zaagblad geschoven. Daarbij moet er op gelet worden dat de richting van de tanden goed is. Er wordt daadwerkelijk verspaand bij de neergaande slag dus de tanden moeten naar beneden gericht staan. Verder moeten hengsel en kluft nagenoeg in één lijn staan met de lijn die gevormd wordt tussen alle zaagtanden, dat is op de bovenstaande foto ook goed te zien. Het is ook mogelijk om de kluft wat verder naar achter te schuiven zodat het zaagblad een klein beetje voorover helt, sommige molenaars geven daar de voorkeur aan.
Nadat hengsel en kluft op het blad geschoven waren werd het complete stel in het zaagraam gehangen. Dan moeten alle bladen op een bepaalde afstand van elkaar gehangen worden zodat er mooie rechte planken of balken van een bepaalde dikte gezaagd kunnen worden.
Vroeger werd er nogal eens door een molenaar gesmokkeld. Stel dat hij 20 duimse planken (1 duim is 25 mm dik) moest zagen dan verloor hij nogal wat hout. Reken maar uit: een zaagblad is, incl. zetting,  ±3 mm dik. Als er 20 in een zaagraam hingen dan ging er dus 60 mm aan hout verloren in de vorm van zaagsnedes. Die 60 mm zijn toch weer 2 planken! Daarom werd destijds de zaagsnede van de dikte van de plank afgetrokken. Men kreeg dus "duimse" planken van 22 mm dik. Meer winst voor de molenaar dus! Tja, sommige molenaars waren vroeger niet echt populair...
Als het zaagblad in het zaagraam hangt dan moet het dus op en bepaalde afstand gehangen worden. Dat gebeurdt door opvulplankjes tussen de bladen te zetten.
Aan de binnenzijde van één raamstijl (verticale balk van het zaagraam) zitten boven en onderin aanslagpunten:

Onderspanhoofd met zaagbladen...

Op de foto hierboven zien we aan de rechterkant nog net de aanslag in de raamstijl. Daar tegenaan (links) zit een opvulplankje en daarnaast hangt het eerste zaagblad.
Bij het aanbrengen van een zaagblad wordt deze eerst in de spanhoofden gehaakt. Daarna wordt het blad met de spanstijl een klein beetje op spanning gebracht. Vervolgens worden de opvulplankjes aangebracht en wordt het zaagblad met een hamer zijwaarts tegen de opvulplankjes getikt.
Omdat de kluft met de haak nogal diep in het onderspanhoofd zit is er een speciale hamer om het blad tegen het onderste opvulplankje te tikken, de "spanmoker". Ik dacht, "nou daar komt me toch een hamer!" Maar dat viel tegen. Zie hieronder de "spanmoker"...

Wel goed kijken want hij is bijna niet te zien!

De spanmoker...

Met deze hamer kan men tussen de liggers van het onderspanhoofd een paar tikken tegen de kluft of de haak geven zodat het zagblad tegen het opvulplankje kont te hangen. Als het zaagblad goed recht hangt dan wordt de spanstijl goed aangeslagen en tenslotte wordt er een hefboom op de lip van de snelspanner gezet en wordt deze nog eens flink nagetrokken.
Nadat alle zaagbladen ingespannen waren kon er gezaagd worden.
Er was weer flink wat bezoek en de hulpmolenaars waren druk bezig om e.e.a. uit te leggen.
Molenaar Joyce stond het uitgenomen aagblad te scherpen met een vijl. Ik vroeg haar of ze het me wilde leren.
Als eerste wordt de zaag ingespannen in een speciale bok zodat deze goed vast staat:

Het zaagblad in de bok...

Er wordt dan gekeken of de punten van alle zaagtanden in één lijn liggen. Een punt die teveel uitststeekt zal teveel hout voor z'n kiezen krijgen en een punt die te ver terug ligt doet helemaal niets.
De vijl is mooi recht en die wordt over de punten gelegd om na te gaan of alles in één lijn ligt:

Controleren of alles in één lijn ligt...

Punten die teveel uitsteken worden dan plat afgevijld net zolang totdat ze in lijn liggen. Op de foto hieronder zie je een tweetal afgevijlde punten:

Afgevijlde tandpunten...

Dan wordt de voorzijde (verticale kant) onder een hoek afgeveijld net zolang totdat alle roest er af is en deze mooi blank is. Tenslotte wordt dan de schuine zijde ook weer onder een hoek afgevijld totdat deze schoon is en er weer een scherpe punt ontstaat:

Een tand weer als nieuw!

Erg leuk om ens te doen maar als je je bedenkt dat een zaagblad zo'n 45 tanden heeft dan ben je nog wel even bezig!
Nadat alle tanden gescherpt zijn wordt ook de zetting nog gecontroleerd. Ik heb het begrip "zetting" als eens behandeld in een eerdeel van m'n weblog over de Ster. Hierbij nog een korte samenvatting:
Het zaagblad is ± 3 mm dik. Als je daarmee gaat zagen dan denk je een zaagsnede van 3 mm dik te krijgen. Echter, hout is een flexibel samendrukbaar materiaal. Als je daar met een plat zaagblad doorheen zaagt dan al de zaagsnede ± 2,5 mm dik worden. Kortom, het zaagblad gaat klemmen. Daarom worden de tanden om en om iets naar links en rechts gebogen, dit noemt men de zetting.. Op de foto hierboven zie je ook dat de tanden om en om naar links en rechts scherp gevijld zijn. Doordat de tanden wat uit elkaar staan krijg je een zaagsnede van ± 4 a 5 mm terwijl het blad maar 3 mm dik is. Op die manier heeft het blad een bepaalde vrijloop en klemt dus niet in het hout.

De "zetting"...

Hierboven zie je een afbeelding van een zaagblad waarbij je recht op de zaagtanden kijkt. Je ziet dat de tanden om en om iets naar buiten staan.
De zetting van de tanden worden gecontroleerd en met een speciale tang wordt de zetting nog wat gecorrigeerd.

Na het zagen van weer wat balken en het rondleiden van een hoop bezoekers was de dag alweer voorbij. Het was voor mij de laatste dag op de Eenhoorn. Weer een leerzame periode op een zeer interessante molen.
Ik bedankte Jos, Joyce en de hulpmolenaars voor hun gastvrijheid en bromtolde weer met een voldaan gevoel huiswaarts.

Van de keren dat ik op de Eenhoorn heb meegedraaid heb ik een filmpje gemaakt. Het duurt eem minuut of 12 maar het geeft goed weer hoe er op een paltrok gewerkt wordt. Veel kijkplezier!



Dat was-ie weer voor deze keer. De volgende keer een aflevering over een watermolen in de Ardeche en over m'n avonturen bij de middelste molen in Cabauw.
Wederom bedankt voor het lezen en tot dan.
Groet,

Marcel